Over normeren en geloofwaardig leiderschap.

Over normeren en geloofwaardig leiderschap.

Allereerst dit. Ik had Mark Rutte geen slap aftreksel van een populist moeten noemen. Dat is onaardig en voor je het weet blijft dat hangen.

Maar zijn advertentie schoot mij, en vele Nederlanders met mij, behoorlijk in het verkeerde keelgat.

Om twee redenen: de inhoud en de geloofwaardigheid.

Eerst de inhoud. Als je er probeert achter te komen waarom Nederland een geweldig land is (jazeker, een ontzettend gaaf land) zijn twee begrippen cruciaal. De verzorgingsstaat en de rechtsstaat. Beide staan in Nederland op een onwaarschijnlijk hoog niveau. We zijn dankzij de verzorgingsstaat en de rechtsstaat in Nederland vrijer dan op heel veel plekken in de wereld. We vangen elkaar bij pech beter op dan in vrijwel alle andere landen in de wereld. Nederland is niet volmaakt, zeker niet. Zie daarvoor de plannen in ons verkiezingsprogramma. Maar onze sociale voorzieningen en onze vrijheid is wel wat buitenstaanders opvalt aan ons land.

De verzorgingsstaat betekent dat we hier gratis onderwijs hebben van hoog niveau voor álle kinderen. Dat we hier minder arme ouderen hebben dan waar ook ter wereld. Een eersteklas zorgstelsel dat natuurlijk altijd beter kan, maar collectief in solidariteit wordt opgebracht. Bescherming tegen willekeurig ontslag en tegen inkomensverlies bij werkloosheid. Over onze prachtige verzorgingsstaat heeft de VVD het niet, en dat is logisch gezien het VVD verkiezingsprogramma.

Onze democratische rechtsstaat garandeert dat iedereen in Nederland gelijkwaardig is. Dat je kunt zeggen wat je wilt. Denken wat je wilt. Trouwen met wie je wilt. Geloven wat je wilt. Het recht gelijk behandeld te worden. Het recht op even veel inspraak en democratische invloed als ieder ander.

Maar in ons land bestaan geen rechten zonder plichten. De verzorgingsstaat kan alleen voortbestaan als iedereen belasting betaalt. En als misbruik wordt bestraft. De rechtsstaat kan alleen bestaan als mensen niet alleen vrijheid voor zichzelf opeisen maar ook de vrijheid van de ander verdedigen.

Die rechten en plichten worden vastgelegd in formele regels. Wetten, strafrecht. Maar ook in informele normen en waarden. Een deel van de onvrede komt voort uit het gevoel dat de regels niet voor iedereen lijken te gelden of niet bij iedereen worden gehandhaafd. Bankiers die graaien. Multinationals die geen belasting betalen. Criminelen die het asielsysteem misbruiken. Werkgevers die via goedkope arbeidsmigranten het sociale stelsel uithollen. Extremistische moslims die de rechtsstaat rechtstreeks aanvallen. Verworvenheden komen onder druk te staan als nieuwkomers ze niet accepteren en als oudkomers ze niet verdedigen.

Dit betekent twee dingen. Eerlijker spelregels en de spelregels die er al zijn beter handhaven. Dat kan niet alleen met wetten. Het moet ook door te normeren, door moreel leiderschap.

Dat brengt me bij de premier. Mark Rutte is een aardige en bekwame politicus met een groot gevoel voor humor en een grote flair. Op zijn sterke momenten is hij ook een leider. Voor mij is de verdediging van zijn lijn rond het Oekraïne-referendum daarvan een voorbeeld. Of je het er nu mee eens bent of niet, hij vindt iets en durft dat te verdedigen.

Dat geldt niet in campagnetijd. Dan heerst bij de VVD het opportunisme en dat doet afbreuk aan de geloofwaardigheid. Niet alleen van de VVD maar van de politiek in het algemeen.

Ahmed Aboutaleb was letterlijk woedend toen hij, na de aanslag op Charlie Hebdo, zei dat mensen die de vrijheid haten en satirici willen vermoorden maar moeten oprotten. Aboutaleb sprak als moslim, als burgemeester en als Nederlander tegelijk. Zijn boodschap resoneerde juist vanwege de authenticiteit. De VVD heeft dit bestudeerd en nagedaan. Eerst met “Pleur op” in Zomergasten afgelopen zomer. Niet spontaan maar gepland, getest en geacteerd. Daarna in oktober en nu in de advertentie. Bewust wordt de uitspraak van Aboutaleb vermengd met de legitieme zorgen van mensen over vluchtelingen en integratie en gekoppeld aan de boodschap ‘als het je hier niet bevalt dan ga je maar weg’.

De van te voren door onderzoeksbureaus geteste tekst laat zorgvuldig in het midden wie er weg moeten. Het is een slim appèl aan een gevoel in de vermomming van normeren. Maar normeren doet het niet. Dan was Rutte begonnen over zijn eigen achterban en eigen partij. De multinationals die in Davos bijeenkomen om over populisten te klagen en zelf geen belasting willen betalen. De grootverdieners die liever in België of Monaco gaan wonen dan bijdragen aan de verzorgingsstaat. De integriteitsschenders in zijn eigen partij die het gevoel hebben niets fout te doen. De alledaagse racisten die volgens de brief vooral geen racisten mogen worden genoemd. Moeten die allemaal weg van Mark Rutte? Nee.

De bewuste suggestie dat degenen die het voor ons versjteren vooral de buitenlanders zijn betekent dat die weg moeten als ze niet “normaal” doen en dat de rest mag blijven. Maar in een rechtsstaat geldt voor iedereen dat je je hebt te gedragen. Geweld tegen homo’s en vrouwen is verboden van wie het ook komt. Door rood licht rijden, bumperkleven, rommel op straat gooien; dat hoort geen enkele Nederlander te doen. De kern van onze rechtsstaat is dat iedereen zich aan de spelregels houdt.

Leiderschap begint met geloofwaardig normeren. Geloofwaardig is iets echt vinden en er naar handelen. Geen ingestudeerde trucjes in campagnetijd. Op vrijdagavond wel en dan op zondag weer niet met de PVV willen samenwerken kan niet als je vanuit principes handelt. Je kan Wilders niet bestrijden door hem na te bootsen.

Er zijn in dit land niet heel veel mensen die twijfelen tussen VVD en PvdA. Daar gaat dit niet om. Er zijn wel heel veel mensen, een meerderheid zou ik denken, die serieus behandeld willen worden. Geloofwaardig leiderschap is uitleggen dat Nederland verandert maar dat we dat aankunnen. Dat we de problemen in ons land kunnen oplossen zonder zondebokpolitiek. Dat iedereen in Nederland dezelfde rechten en plichten heeft. Dat hoort het verhaal van een premier van alle Nederlanders te zijn. Want Nederland is van ons allemaal.

Met vriendelijke groet,

Lodewijk Asscher